Сегодня 22-ого сентября годовщина последнего боя самого известного батальона Армии Крайовой, боя который показал не только необычный, сравнимый только с брестским или сталининградским, героизм варшавских повстанцев, но показал тоже настоящее отношение советских союзников к Варшавскому Восстанию.
Этот текст основан тщательно верно на воспоминаниях участников этих событии.
"День Величайшей Славы батальона AK "Зоська" и немецкого позора"
В ночь с 22 на 23 сентября 1944 погиб Слон. Не лишь бы какой Слон, лейтенант АК Ежи Гавин, легенда антифашистского подполья Варшавы и всей Польши, участвовавший в наиболее известном освобождении узников Гестапо -
под Арсеналом 26.03.1943 . У него тогда заклинило автомат и весь план мог рухнуть, но поблизости был надёжный "Зоська" - Тадеуш Завадский и «заговорил» его "Стен", защищая спасителей освобождаемого Яна Бытнара. Всё это увековечил Александр Завадски в своей книге „Камни на Шанец”.
Смерть Слона была такой же славной, как и его жизнь.
После драматического дня самых ожесточённых боев Варшавского Восстания, 22.09.44, в ночных потёмках остатки батальонов "Зоська" капитана Ежего (Ричард Бялоус) и 3.ДП ВП майора Латышонка наткнулисьна немецкие посты. На вопрос: "Пароле, Пароле?", ответили обычным и очень эффективным повстанческим откликом - гранатами. Немцы сразу же открыли пулемётный огонь. Несколько солдат с капитаном Ежим и старшим сержантом ЛВП перепрыгнули через немецкие окопы и с большими трудностями (см. воспоминания Ежего), но всё-таки добрались до центра города, ещё удерживаемого поляками. Остаток отряда отступил в панике, а поручник Слон остался на месте. Навсегда.
Потеря командиров стала причиной того, что оставшиеся в живых бойцы группы сдалась гитлеровцам, не обращая внимания на возможность расстрела, вероятность которого, между прочим, была очень высокой.
Описание "Дня Величайшей Славы батальона „Зоська” и всеобщoгo немецкoгo позора" поможет понять, через что пришлось пройти молодым солдатам АК, прежде чем они решились на своё последнее, такое отчаянное решение.
22 сентября 1944, когда командование AK начало реально думать о капитуляции, а 1. Армия войска польского прекратила попытки форсирования Вислы, остатки известного батальона “Зоська” дали свой последний, 24-часовой бой, ставший для батальона самым тяжелым. А ведь за плечами у него был уже славный боевой путь. С 1 по 11 августа 44-го - защита вольских кладбищ. Потом стоическая 3-х недельная защита Старого Города (Ставки, гетто, ПВПВ, больницы Яна Божи и баррикады на углу Бонифратерской и Сапежинской). А после неё, не имеющий аналогов прорыв через 7 рубежей немецкой обороны из Старого Города к центру. «Зоська» стал единственным отрядом, которому это удалось сделать. Его остатки выбрались из Старого города по спасительным для них канализационным трубам, чтобы потом вести бои в окружении Черняковского плацдарма. Батальон был в полной изоляции от других, ещё удерживаемых поляками районов города. Голод и жажда мучили его бойцов, несмотря на то, что Висла была совсем близко (в 50 метрax от последнего удерживаемого дома)
За несколько дней до 22-го погиб любимый всем батальоном его командир - лейтенант Анджей Морро, не раз выводивший своих мальчишек и девчонок из казалось бы безнадежных передряг. Анджей, по мнению плк. Радослава, был "лучшим ротным" какого этот профессиональный военнослужащий встретил за свою 30-летнюю службу. Без вести пропал и один из наиболее известных и авторитетных людей этого исключительно элитного отряда - поручник “Князь” ( Анджей Самсонович брат послевоенного ректора Варшавского Университета и министра просвещения). И это тоже, несомненно, сказалось на психологическом состоянии бойцов батальона.
Как написал полковник Адам Борткевич в сочинении всей своeй жизни - "Варшавское Восстание":
"Пятница 22.09 стала днем поражения польских отрядов защищавшиxчeрняковский плацдарм, но одновременно стала Днем их вечной славы".
Определение Варшавского Восстания, данное ему немецким канцлером Шредером - “символ польской славы и немецкого позора” - идеально подходит к самоотверженной защите последнего дома на улице Вилановской. Того дома, который будучи последним, по странной иронии судьбы имел совершенно другой порядковый номер. Дом № 1.
После 16 дней ожесточенных боёв в районе Черняков, когда нередко 1 этаж, 1 коридор, 1 подвал несколько раз переходили из рук в руки, перед тем, как быть окончательно уничтоженными, сожжёнными или захваченными немцами, в польских руках оставался только один достаточно большой дом. Его защищало примерно 200 повстанцев. Почти все из них были ранеными или контужеными. Все - голодными и чертовски уставшими от беспрерывных почти двух месячных боёв. И поддерживала в них силы только надежда на скорую, обещанную командованием 1.Армии ЛВП, переправу на пражский берег Вислы. В ночь с 21 на 22 сентября они её не дождались, но соотечественники с другого берега Вислы обещали по остававшейся ещё в рабочем состоянии последней радиостанции, что к утру помощь обязательно будет – «только выдержите!”.
Незадолго до рассвета, в 5:30, немцы атаковали тыльную часть этого последнего каменного дома, однако стремительная контратака поручика Витольда Моравского, несомненного героя этого дня, отбросила их.
8:00 утра – командир 3 дивизии 1 Армии ЛВП отложил обещанную переправу на 9:00. В это же время фашисты повторили атаку силами штрафных батальонов, которым, несмотря на большие потери, удалось достичь стен здания. Нападающие сразу же пробили в стенах дыры и начали бросать в них гранаты. Правда, повстанцам удалось некоторые из них, через эти же дыры, вернуть немцам обратно. Это, плюс очередная контратака Витольда, обратили уже почти праздновавших победу фрицев в бегство.
В 9:00 немцы предложили перемирие, чтобы эвакуировать последних гражданских лиц, остававшихся в подвале здания среди тяжелораненых. За несколько минут до конца перемирия, в 10:00, эсесовцы начали вероломно обливать здание бензином. Запах почувствовал Витольд и огнём пулемёта отогнал немцев:
"Краткий момент замешательства, паника, возглас Витольда - „стреляй в негодяев!”... и длинная пулемётная очередь"…
Однако ближайший гараж всё-таки загорелся. Огонь вскоре охватил и первый этаж дома.
Переправу, в очередной раз, отложили на 12:00 часов. Поводом была „потеря” химического средства, с помощью которого необходимо было поставить дымовую завесу. А всё это время польские посты были под непрерывным огнём из гранатомётов и пулемётов.
В 10:00 с 3-х сторон началось наступление отрядов СС, поддержанное 9 САУ-ами (и это - несмотря на то, что на противоположном берегу Вислы стояли батареи советской артиллерии и польского ЛВП).
"Ад, который начался, нельзя сравнить с чем-либо другим" вспоминал командир - капитан Ежи, ветеран батальона и обороны Варшавы 8-28.9.1939. Эсесовцы снова достигли развалин дома и пытались стрелять в спрятавшихся внутри защитников.
Чтобы "вытеснить врага с позиций, без которых переправа стала бы невозможна", началась возглавленная капитаном Ежим контратака, которая, наконец-то получив артиллерийское прикрытие с того берега Вислы, завершилось успехом. Немцы побежали.
Но на польских позициях усиливался пожар. Переправу отложили на 8-ой час вечера...
Так и не наступил обещанный "союзником" сброс пищи, хотя на том берегу знали, что у защитников уже несколько дней во рту не было ничего, кроме принесенной под немецким обстрелом воды из Вислы...
Целый день в пылающем доме отбивали ожесточенные атаки штрафных немецких и русскоязычных отрядов, без сожаления бросаемых их командованием под польский огонь. Ежи вспоминал: “никогда до этого в Варшавском Восстании немцы не проявляли такой нервной активности и не атаковали с таким бешенством”. Под давлением противника защитники были вынужденные оставить 1-ый этаж здания, оставив на нём тело командира взвода “Алек” Ежего Вэилья, забрать которое из-за страшного обстрела было нереально.
В 19:00 зашло солнце и немцы традиционно умерили свою активность. По радиостанции пришло донесение, что переправа перенесена на 22:00... Командир 3 дивизии и лично сам командующий 1 Армии ЛВП ген. З. Берлинг уверили м-ра Латышонка (интересно, что с ним стало после войны?) и к-на Ежего, что “100 лодок уже собрано и переправа точно состоится”.
20:00. Под покровом темноты немцы попробовали внезапным и неожиданным наскоком захватить польский редут, но ободрённые повстанцы вместе с солдатами ЛВП без особого труда оттеснили их.
21:00. Пор. Слон страхует место переправы, арьергардом повстанцев командует пор. Витольд, без которого, как позже вспоминали защитники, пережить этот день было бы невозможно...
22:00. Прибывает несколько лодок, предназначенных для эвакуации командования, но офицеры уступают их тяжело раненым. Однако, смертельно уставшие и душевно вычерпанные солдаты ЛВП, толкаясь и проклиная всё и всех, самовольно занимают переправочные средства и отплывают на них. Но достичь противоположного берега никому из них не удается. Под плотным заградительным огнем немцев все переполненные лодки тонут. Следующие не приходят, а офицер-сапер, прибывший с правого берега, объясняет, что из-за сильного немецкого огня переправа вынуждена быть перенесена на следующие ночи...
Начинается очередная атака немцев, но огонь пулемётов Витольда спасает положение.
К-н Ежи посылает Витольда с добровольцами вплавь через Вислу с задачей прислать лодки хотя бы для тяжелораненых. ЛВП Латышонэк честно говорит Ежему: ”Ты должен послать своих людей, меня не послушают”,- а сам, примерно с девятью десятками бойцов АК и ЛВП, решает пробиться к центру города, заявляя, что “бахнет в башку первому, кто осмелится упомянуть о капитуляции”.
Осуществить это намерение, сходное с тем прорывом, что тремя неделями ранее батальон предпринял из Старого Города в центр, удалось только ему и нескольким солдатам (м.д. одному старшине из ЛВП). Остаток группы, после самой большой потери этой ночи – пор. Слона - под воздействием капеллана отряда отца Павла сдался немцам.
Гитлеровцы (по-моему, эсесовцы Дьяченко) отделили АКовцев от солдат ЛВП, к которым относились намного лучше, не избивали их и не называли "бандитами", как одетых в немецкие трофейные маскировочные куртки АКовцев. Последних же, наоборот, избили и, поставив у стены, навели на них станковый пулемёт. И почти стали стрелять в уже простившихся с жизней юношей и девушек, как буквально в самый последний момент, будто из-под земли вырос немецкий офицер Вермахта, отменивший расстрел.
Командир СС, естественно, не согласился с этим решением и попытался его оспорить, но, в конце концов, махнул рукой, и повстанцев отправили в допрос.
Все они выживут. За исключением связисток. Эти героические девушки были расстреляны. Страшная судьба ждала оставшихся на пепелище редута санитарок и тяжелораненых. К ним не были применены положения женевской конвенции. Для них у немцев не осталось даже простого человеческого сочувствия. Не было и великодушия победителей. Пусть и временных победителей.
Началось то зверство, что уже было известно по р-нам Воля и Охота - солдаты АК и санитарки вешались на трансмиссионных поясах и собственных шарфах. СС-овцы грабили и убивали молодых людей из гражданского населения, на что спокойно смотрели немецкие офицеры – командовавший ими майор Курт Фишер и его непосредственный начальник группенфюрер СС Раинефарт. Первый после войны станет начальником полиции в немецким городе Касель, второй - в демократической и "денацифицированной» ФРГ - мэром города Вестерланд (такой западногерманский курорт, как примерно Сочи), депутатом парламента и деятелем Союза Выгнаных и Лишеных Прав (имеется в виду «изгнание» из западных земель, присоединённых к Польше). До самой смерти (1979 г.) правительство ФРГ выплачивало Раинефарту генеральскую пенсию.
My, ludzkie bydło, ludzki gnój
z suteren i poddaszy, i
my, chcemy herb mieć swój
na zgubę wrogom naszym.
Dłoń nabiegnietą siecią żył,
gorącą od purpury
chcemy zacisnąć z wszystkich sił
i straszną wznieść do góry
Мы, человеческое быдло, человеческий навоз
Мы из подвалов и чердаков,
Мы хотим иметь свой герб
На гибель нашим врагам.
Кулак, набрякший сетью жил,
Хотим сжать изo всех сил
И страшный ТАКОЙ - поднять ЕГО вверх !
J.Romocki , прапорщик бат.АК "Зоська" (брат погибшего 15.09 командира "Морро"), погибши 17.8.1944 в Старом Городе Варшавы.
При подготовке текста, использованы следующие источники:
A.Bortkiewicz "Powstanie Warszawskie. Zarys działań natury wojskowej"
A.Bortkiewicz-Celinska "Batalion Zośka"
D.Kaczyńska "Byli żołnierzami <<Parasola>>"
R.Białous "Walka w pożodze"
Pamiętnik żołnierzy batalionu "Zośka" - szczególnie wspomnienia: "Zosi", "Boruty", "Jura", "Leszczyca"
Tekst po polsku :
"Słoń zginął po Dniu chwały największej baonu „Zośka”
W nocy z 22 na 23 września 1944 zginął Słoń. Nie byle jaki Słoń, porucznik Armii Krajowej Jerzy Gawin, legenda Szarych Szeregów, uczestnik najsłynniejszego odbicia Polski Podziemnej - Akcji pod Arsenałem (zaciął mu się wtedy pistolet maszynowy, co mogło położyć cały plan, jednak w pobliżu był niezawodny Zośka Tadeusz Zawadzki i sten zaczął strzelać osłaniając wybawców masakrowanego przez Gestapo Rudego Jana Bytnara). Wszystko to uwiecznił w „Kamieniach na Szaniec” A. Kamiński.
Walczący jak żaden inny oficer (poza „Xięciem” Andrzej Samsonowicz) we wszystkich oprócz Mokotowa dzielnicach powstańczej Warszawy. Śmierć miał też niebanalną. Stanął na czele szpicy, która miała otworzyć drogę za nic nie chcącym poddać się kilkudziesięciu niedobitkom obrońców Wilanowskiej 1 po tygodniu walk o największym natężeniu i zaciętości w całej Bitwie o Warszawę ’44 i niedoczekaniu się kilkanaście razy odkładaną przeprawy do LWP na Pragę. Po ostatnim dniu, w którym odparto kilkanaście wściekłych natarć niemieckich na jeden tylko dom, postanowiono przebijać się do Śródmieścia, licząc na szczęście jakie dopisało im 31 sierpnia, 3 tygodnie wcześniej.
Porucznik Słoń objął dowództwo czoła grupy zdesperowanych, wykończonych powstańców baonu Zośka kapitana Jerzego (Ryszard Białous) i żołnierzy batalionu 3.DP LWP majora Latyszonka. W nocnych ciemnościach natknęli się na stanowiska niemieckie. Zapytani o hasło "Parole, Parole ?", Odpowiedzieli zazwyczaj skutecznym odzewem - granatami. Przygotowani i na to Niemcy zaczęli strzelać z karabinów maszynowych. Kilku żołnierzy z kapitanem Jerzym i sierżantem LWP przeskoczyło okopy i po niesamowitych perypetiach dotarło do Śródmieścia, reszta cofnęła się w panice, Słoń tam został. Na zawsze.
Utrata doświadczonych dowódców spowodowała pęknięcie emocjonalnej granicy i reszta powstańców poddała się hitlerowcom, nie bacząc już na to bardzo prawdopodobną możliwość rozstrzelania.
Poniższy opis tego Dnia Chwały Największej batalionu Zośka i niemieckiej hańby powszechnej pomoże uświadomić co przeszli młodzi żołnierze AK zanim zdecydowali się na tę ostatnią rozpaczliwą decyzję.
22 września 1944 gdy dowództwo Armii Krajowej zaczęło realnie myśleć o kapitulacji, a 1. Armia Ludowego Wojska Polskiego zaprzestała prób forsowania Wisły, czyli pomocy Powstaniu, w tym dniu opuszczone przez jednych i drugich, a nawet swego dowódcę płk. Radosława (odszedł 20 .IX z częścią oddziałów kanałami na Mokotów) resztki – niedobitki słynnego batalionu “Zośka” rozegrały swój ostatni 24-godzinny bój –najcięższą, a zapewne i najszczytniejszą walkę w całym Powstaniu Warszawskim, co patrząc na szlak bojowy tego oddziału – obrona cmentarzy wolskich do 11 sierpnia, potem niezłomna 3-tygodniowa obrona Starówki (Stawki, Getto, PWPW, Jan Boży i okolice - róg Bonifraterskiej i Konwiktorskiej), po niej nie mające porównania w dziejach wojen Przebicie się do Śródmieścia przez kilka linii obrony niemieckiej (jedyny oddział któremu to się udało, reszta przedostała się zbawczymi wtedy kanałami ), następnie osamotniona obrona odciętego m.in. przez krótkowzroczność dowództwa Czerniakowa – jest trudne do wyobrażenia i niewątpliwie budzące wielki podziw. Dodawszy do tego kilka dni wcześniej śmierć ukochanego dowódcy (porucznik Andrzej Morro Romocki), który wyprowadzał swoich chłopców i dziewczęta z najgorszych kabał, zdaniem płk. Radosława “najlepszy dowódca kompani” z jakim miał się ów zawodowy wojskowy przez okres 30-letniej służby spotkać i zaginiecie jednego z najwartościowszych ludzi z tego wyjątkowego oddziału porucznika “Xiążę” Samsonowicza podczas zapewniania możliwości przeprawy wiślanej jednostkom Armii LWP Berlinga, całkowitą izolację od innych powstańczych dzielnic, głód i pragnienie pomimo bliskości Wisły i przychodzącej z jej drugiej strony słabej, niewystarczającej pomocy, jest to raczej niemożliwe do wyobrażenia.
Jak napisał Adam Borkiewicz w swym życiowym dziele:
"Piątek 22.09 stał się dniem klęski oddziałów polskich broniących przyczółka (czerniakowskiego), a jednocześnie dniem ich chwały".
Określenie kanclerza Schroedera “symbol polskiej chwały, a niemieckiej hańby” idealnie pasuje do kolei obrony domu przy ulicy Wilanowskiej :
Po 16 dniach samotnej, niesamowicie zaciętej obrony dzielnicy Czerniaków (nierzadko piętro, korytarz, piwnica przechodziła kilkakrotnie z rąk do rąk, by zostać zburzona, spalona lub oddana Niemcom ) w rękach polskich pozostał tylko jedna dość pokaźna kamienica, której broniło około 200 powstańców, prawie wszyscy ranni lub kontuzjowani, wszyscy głodni i potwornie zmęczeni. Przy życiu i walce utrzymywała ich tylko nadzieja na rychłą, obiecaną przez dowództwo 1.Armii LWP przeprawę na praski brzeg Wisły. W nocy z 21 na 22 września nie doczekano się jej, ale rodacy z drugiego brzegu obiecywali przeprowadzić ratunek w godzinach rannych:“Tylko wytrwajcie!”– zapewniali oficerowie LWP przez czynną jeszcze radiostację.
O 5:30 rano na krótko przed świtem Niemcy gwałtownie zaatakowali tyły tej ostatniej kamienicy, jednak szybkie przeciwuderzenie ppor. Witolda (Witold Morawski), niewątpliwego bohatera tego dnia, odrzuciło ich na pozycje wyjściowe.
8:00 rano – dowódca 3.dywizji 1.Armii LWP przełożył obiecaną przeprawę na godz.9-tą, w tym czasie Niemcy swoimi karnymi kompaniami powtórzyli karkołomny atak, który mimo dużych strat dotarł do tylnej ściany reduty. Natychmiast wybili w ścianach dziury i zaczęli nimi wrzucać granaty. Niektóre udało się im przez te dziury odrzucić z powrotem i to oraz kolejny kontratak Witolda zmusił po walce na podwórzu domu fryców do ucieczki.
Do godz. 9-tejNiemcy zaproponowali rozejm dla zabrania rannych i ewakuacji pozostałych w domu cywilów. Kilka minut przed 9-tą Niemcy wiarołomnie zaczęli oblewać budynek benzyną, korzystając z przerwy w walce. Wyczuł to w czas ppor. Witold i ogniem rkm-u spędził podpalaczy (…”Chwila zamieszania, popłoch, okrzyk Witolda: „Strzelaj draniu!”...) jednak pobliski garaż stanął w ogniu, który niebawem objął I piętro domu. Kolejna przeprawa nie doszła do skutku, przełożono ją na godz. 12-tą. Pretekstem było „zagubienie” środków chemicznych mających położyć zasłonę dymną. Cały czas stanowiska polskie były pod nieustannym ogniem z granatników i karabinów maszynowych.
10:00 silne natarcie npla z 3 stron, wsparte działami szturmowymi (mimo że za Wisłą stały potężne baterie artylerii radzieckiej i polskiej LWP). “Piekło, które się rozpętało nie da się z niczym porównać” wspomina d-ca polski kpt. Jerzy (Ryszard Białous), weteran całego szlaku bojowego “Zośki” i oficer Obrony Warszawy w 1939. Niemcy znowu przypadli do ścian ruin domu i razili ukrytych w nim obrońców. W tym bardzo groźnym momencie ruszyło przeciwnatarcie rzucone przez kpt. Jerzego “aby wydrzeć nplowi stanowiska, bez których przeprawa byłaby niemożliwa”. Wsparte w końcu przez artylerię zza Wisły, osiągnęło powodzenie, Niemcy uciekli, lecz pożar rozszerzał się na polskich stanowiskach. Przeprawa została odłożona na godz. 20-tą...
Nie nastąpił nawet obiecany przez "sojusznika" zrzut żywności, choć wiedzieli oni, że obrońcy nie mieli od kilku dni nic w ustach, poza przynoszoną pod obstrzałem wodą z Wisły...
Cały dzień w płonącej kamienicy odpierano zacięte ataki karnych niemieckich i rosyjskojęzycznych oddziałów, które Niemcy bez żalu rzucali pod polskie lufy. Kpt. Jerzy wspominał: “nigdy jeszcze w walkach powstańczych Niemcy nie przejawili takiej nerwowej aktywności i nie atakowali z taka furią”. Musiano opuścić podziurawione gradem kul I piętro, gdzie zostało ciało d-cy plutonu “Alek” ppor. Jerzyka (Jerzy Weil), którego ze względu na ostrzał nie można było zabrać.
19:00 zaszło słońce i Niemcy tradycyjnie zmniejszyli aktywność. Radiostacja doniosła, że przeprawa została przeniesiona na 21-szą.... D-ca 3.dywizji i sam d-ca 1.Armii gen. Berling osobiście (przez radio) zapewniał mjr Latyszonka (ciekawe co się z nim stało po wojnie? ) i kpt. Jerzego, że “100 pontonów już przygotowano i przeprawa odbędzie się na pewno”;
20:00 wyjątkowo w ciemnościach Niemcy próbowali przez zaskoczenie zdobyć naszą redutę, ale podniesieni na duchu powstańcy wraz z żołnierzami LWP odparli ich z łatwością;
21:00 ppor. Słoń ubezpiecza miejsce przeprawy, a straż tylną zapewnia ppor. Witold, bez którego, jak wspominali obrońcy, przetrwanie tego dnia nie wydawało się możliwe;
22:00 przybywa kilka pierwszych łodzi przeznaczonych dla dowództwa, które odstępuje je najciężej rannym, jednak spanikowani, niekarni i doprowadzeni do kraju wyczerpania żołnierze armii Berlinga samowolnie, wśród przepychania się i przekleństw zajmują je i odpływają, lecz na skutek przepełnienia i ściągniętego ognia Niemców, toną. Następne nie przychodzą, a oficer saperów z tamtego brzegu oznajmia, że wobec zaporowego ognia npla przeprawa musi być przełożona na kilka następnych nocy... Do całości załamania dochodzi następne natarcie Niemców, jednak ogień km-ów Witolda i Słonia opanowuje sytuację.
Kpt. Jerzy wysyła Witolda z 2 ochotnikami wpław przez Wisłę z zadaniem sprowadzenia łodzi dla ciężko rannych (mjr LWP Latyszonek do kpt.AK „Jerzego”: ”Musisz wysłać swoich ludzi, mnie nie posłuchają”), sam zaś z oddziałem ok.90 żołnierzy AK i LWP postanawia się przebić do Śródmieścia, oświadczając, że “palnie w łeb pierwszemu żołnierzowi AK, który by ośmielił się wspomnieć o poddaniu”.
Zamiar, podobny do przekradnięcia się do Śródmieścia sprzed 3 tygodni, udał się tylko jemu i kilku żołnierzom. Reszta po poniesieniu największej tej nocy straty – por. Słonia pod wpływem kapelana oddziału Ojca Pawła dostaje się do niewoli. Pobici przeżywają z wyjątkiem łączniczek. Te bohaterskie dziewczęta na skutek przedziwnej niemieckiej logiki zostały rozstrzelane. Gorszy los spotkał pozostałe przy rannych w zgliszczach reduty sanitariuszki i ich podopiecznych. Wobec nich nie stosowano konwencji genewskiej ani ludzkiego współczucia. Ani wspaniałomyślności (chwilowych) zwycięzców. Zapanowało bestialstwo znane z Woli i Starówki - żołnierzy AK i sanitariuszki wieszano na pasach transmisyjnych i własnych szalikach, rannych mordowano, tak jak i młodych ludzi wyciągniętych z ludności cywilnej, grabionej przez SS-manów pod okiem oficerów. Dowodził nimi mjr Kurt Fisher, po wojnie szef Polizei w Kassel. Jego bezpośredni szef SS-Gruppenfuehrer Reinefahrt w demokratycznej i zdenazyfikowanej R.F.Niemiec został burmistrzem miasta Westerland(taki zachodnioniemiecki Sopot), posłem parlamentui działaczem Związku Wypędzonych i Pozbawionych Praw. Do śmierci w 1979 roku rząd RFN wypłacał mu generalską rentę.
